Trung Bộ 137
Majjhima Nikāya 137
Kinh Phân Biệt Sáu Xứ
Saḷāyatanavibhaṅgasutta
Như vầy tôi nghe.
Evaṃ me sutaṃ—
Một thời, Thế Tôn ở Sāvatthī (Xá-vệ), Jetavana (Kỳ-đà Lâm), tại tinh xá ông Anāthapiṇḍika (Cấp Cô Ðộc). Ở đấy, Thế Tôn gọi các Tỷ-kheo: “Này các Tỷ-kheo”
ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi: “bhikkhavo”ti.
“Bạch Thế Tôn”. Các vị Tỷ-kheo ấy vâng đáp Thế Tôn, Thế Tôn nói như sau:
“Bhadante”ti te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca:
“Này các Tỷ-kheo, Ta sẽ giảng cho các Ông phân biệt sáu xứ. Hãy lắng nghe và suy nghiệm kỹ, Ta sẽ nói.”
“saḷāyatanavibhaṅgaṃ vo, bhikkhave, desessāmi. Taṃ suṇātha, sādhukaṃ manasi karotha, bhāsissāmī”ti.
“Thưa vâng, bạch Thế Tôn”. Các vị Tỷ-kheo ấy vâng đáp Thế Tôn. Thế Tôn nói như sau:
“Evaṃ, bhante”ti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca:
“‘Có sáu nội xứ cần phải biết. Có sáu ngoại xứ cần phải biết. Có sáu thức thân cần phải biết. Có sáu xúc thân cần phải biết. Có mười tám ý hành cần phải biết. Có ba mươi sáu loại hữu tình cần phải biết. Tại đây, do y cứ cái này, đoạn tận cái này, có ba niệm xứ mà một bậc Thánh phải thực hành, và có thực hành (niệm xứ) ấy, bậc Thánh mới xứng là bậc Ðạo sư diễn giảng đồ chúng. Trong các bậc Huấn luyện sư, vị ấy được gọi là bậc Vô thượng Ðiều ngự sư, điều phục các hạng người đáng được điều phục’.
“‘Cha ajjhattikāni āyatanāni veditabbāni, cha bāhirāni āyatanāni veditabbāni, cha viññāṇakāyā veditabbā, cha phassakāyā veditabbā, aṭṭhārasa manopavicārā veditabbā, chattiṃsa sattapadā veditabbā, tatra idaṃ nissāya idaṃ pajahatha, tayo satipaṭṭhānā yadariyo sevati yadariyo sevamāno satthā gaṇamanusāsitumarahati, so vuccati yoggācariyānaṃ anuttaro purisadammasārathī’ti—
Ðây là tổng thuyết về phân biệt sáu xứ.
ayamuddeso saḷāyatanavibhaṅgassa.
Khi được nói đến ‘Sáu nội xứ cần phải biết’, do duyên gì, được nói đến như vậy?
‘Cha ajjhattikāni āyatanāni veditabbānī’ti—iti kho panetaṃ vuttaṃ. Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ?
‘Nhãn xứ, nhĩ xứ, tỷ xứ, thiệt xứ, thân xứ, ý xứ. Khi được nói đến:
‘Cakkhāyatanaṃ sotāyatanaṃ ghānāyatanaṃ jivhāyatanaṃ kāyāyatanaṃ manāyatanaṃ—
Sáu nội xứ cần phải biết’, chính do duyên này, được nói đến như vậy.
cha ajjhattikāni āyatanāni veditabbānī’ti—iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
Khi được nói đến ‘Sáu ngoại xứ cần phải biết’, do duyên gì, được nói đến như vậy?
‘Cha bāhirāni āyatanāni veditabbānī’ti—iti kho panetaṃ vuttaṃ. Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ?
‘Sắc xứ, thanh xứ, hương xứ, vị xứ, xúc xứ, pháp xứ. Khi được nói đến:
‘Rūpāyatanaṃ saddāyatanaṃ gandhāyatanaṃ rasāyatanaṃ phoṭṭhabbāyatanaṃ dhammāyatanaṃ—
Sáu ngoại xứ cần phải biết’, chính do duyên này, được nói đến như vậy.
cha bāhirāni āyatanāni veditabbānī’ti—iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
Khi được nói đến ‘Sáu thức thân cần phải biết’, do duyên gì, được nói đến như vậy?
‘Cha viññāṇakāyā veditabbā’ti—iti kho panetaṃ vuttaṃ. Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ?
‘Nhãn thức, nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thức, thân thức, ý thức.
‘Cakkhuviññāṇaṃ sotaviññāṇaṃ ghānaviññāṇaṃ jivhāviññāṇaṃ kāyaviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ—
Khi được nói đến: Sáu thức thân cần phải biết’, chính do duyên này, được nói đến như vậy.
cha viññāṇakāyā veditabbā’ti—iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
Khi được nói đến ‘Sáu xúc thân cần phải biết’, do duyên gì được nói đến như vậy?
‘Cha phassakāyā veditabbā’ti—iti kho panetaṃ vuttaṃ. Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ?
‘Nhãn xúc, nhĩ xúc, tỷ xúc, thiệt xúc, thân xúc, ý xúc.
‘Cakkhusamphasso sotasamphasso ghānasamphasso jivhāsamphasso kāyasamphasso manosamphasso—
Khi được nói đến: Sáu xúc thân cần phải biết’, chính do duyên này, được nói đến như vậy.
cha phassakāyā veditabbā’ti—iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
Khi được nói đến ‘Mười tám ý hành cần phải biết’, do duyên gì được nói đến như vậy?
‘Aṭṭhārasa manopavicārā veditabbā’ti—iti kho panetaṃ vuttaṃ. Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ?
‘Sau khi mắt thấy sắc, ý chạy theo sắc trú xứ của hỷ, chạy theo sắc trú xứ của ưu, chạy theo sắc trú xứ của xả;
‘Cakkhunā rūpaṃ disvā somanassaṭṭhānīyaṃ rūpaṃ upavicarati, domanassaṭṭhānīyaṃ rūpaṃ upavicarati, upekkhāṭṭhānīyaṃ rūpaṃ upavicarati.
sau khi tai nghe tiếng… ;
Sotena saddaṃ sutvā ...pe...
sau khi mũi ngửi hương…
ghānena gandhaṃ ghāyitvā …
sau khi lưỡi nếm vị…
jivhāya rasaṃ sāyitvā …
sau khi thân cảm xúc…
kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā …
sau khi ý nhận thức pháp, ý chạy theo pháp khởi lên hỷ, chạy theo pháp khởi lên ưu, chạy theo pháp khởi lên xả.
manasā dhammaṃ viññāya somanassaṭṭhānīyaṃ dhammaṃ upavicarati, domanassaṭṭhānīyaṃ dhammaṃ upavicarati, upekkhāṭṭhānīyaṃ dhammaṃ upavicarati.
Như vậy, có sáu hỷ hành, có sáu ưu hành, có sáu xả hành. Khi được nói đến Mười tám ý hành cần phải biết’, chính do duyên này, được nói đến như vậy.
Iti cha somanassūpavicārā, cha domanassūpavicārā, cha upekkhūpavicārā, aṭṭhārasa manopavicārā veditabbā’ti—iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
Khi được nói đến ‘Ba mươi sáu loại hữu tình cần phải biết’, do duyên gì, được nói đến như vậy?
‘Chattiṃsa sattapadā veditabbā’ti—iti kho panetaṃ vuttaṃ. Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ?
Sáu hỷ liên hệ tại gia, sáu hỷ liên hệ xuất ly, sáu ưu liên hệ tại gia, sáu ưu liên hệ xuất ly, sáu xả liên hệ tại gia, sáu xả liên hệ xuất ly.
Cha gehasitāni somanassāni, cha nekkhammasitāni somanassāni, cha gehasitāni domanassāni, cha nekkhammasitāni domanassāni, cha gehasitā upekkhā, cha nekkhammasitā upekkhā.
Ở đây, thế nào là sáu hỷ liên hệ tại gia?
Tattha katamāni cha gehasitāni somanassāni?
Có hỷ khởi lên, hoặc do nhận được hay thấy sự nhận được các sắc do con mắt nhận thức, khả ái, khả hỷ, khả lạc, khả ý, liên hệ đến thế vật; hoặc do nhớ được những gì đã nhận được về trước, đã qua, đã diệt, đã biến hoại.
Cakkhuviññeyyānaṃ rūpānaṃ iṭṭhānaṃ kantānaṃ manāpānaṃ manoramānaṃ lokāmisapaṭisaṃyuttānaṃ paṭilābhaṃ vā paṭilābhato samanupassato pubbe vā paṭiladdhapubbaṃ atītaṃ niruddhaṃ vipariṇataṃ samanussarato uppajjati somanassaṃ.
Loại hỷ như vậy được gọi là hỷ liên hệ tại gia.
Yaṃ evarūpaṃ somanassaṃ idaṃ vuccati gehasitaṃ somanassaṃ.
Có hỷ khởi lên, hoặc do nhận được hay thấy sự nhận được các tiếng do tai nhận thức…
Sotaviññeyyānaṃ saddānaṃ …
các hương do mũi nhận thức…
ghānaviññeyyānaṃ gandhānaṃ …
các vị do lưỡi nhận thức…
jivhāviññeyyānaṃ rasānaṃ …
các xúc do thân nhận thức…
kāyaviññeyyānaṃ phoṭṭhabbānaṃ …
các pháp do ý nhận thức, khả ái, khả hỷ, khả lạc, khả ý liên hệ đến thế vật; hoặc do nhớ được những gì đã nhận được về trước, đã qua, đã diệt, đã biến hoại.
manoviññeyyānaṃ dhammānaṃ iṭṭhānaṃ kantānaṃ manāpānaṃ ...pe... somanassaṃ.
Loại hỷ như vậy được gọi là hỷ liên hệ đến tại gia.
Yaṃ evarūpaṃ somanassaṃ idaṃ vuccati gehasitaṃ somanassaṃ.
Sáu hỷ này liên hệ đến tại gia.
Imāni cha gehasitāni somanassāni.
Ở đây, thế nào là sáu hỷ liên hệ đến xuất ly?
Tattha katamāni cha nekkhammasitāni somanassāni?
Sau khi biết các sắc pháp là vô thường, biến hoại, ly tham, biến diệt và nghĩ rằng: ‘Các sắc pháp xưa kia và các sắc pháp hiện tại, tất cả sắc pháp là vô thường, khổ, biến hoại’. Sau khi như thật thấy như vậy với chánh trí tuệ, có hỷ khởi lên.
Rūpānaṃ tveva aniccataṃ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaṃ, ‘pubbe ceva rūpā etarahi ca sabbe te rūpā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passato uppajjati somanassaṃ.
Loại hỷ như vậy được gọi là hỷ liên hệ đến xuất ly.
Yaṃ evarūpaṃ somanassaṃ idaṃ vuccati nekkhammasitaṃ somanassaṃ.
Sau khi biết được các tiếng…
Saddānaṃ tveva …
các hương…
gandhānaṃ tveva …
các vị…
rasānaṃ tveva …
các xúc…
phoṭṭhabbānaṃ tveva …
các pháp là vô thường, biến hoại, ly dục, biến diệt và nghĩ rằng: ‘Các pháp xưa kia và các pháp hiện tại, tất cả các pháp là vô thường, khổ, biến hoại’. Sau khi như thật thấy như vậy với chánh trí tuệ, có hỷ khởi lên.
dhammānaṃ tveva aniccataṃ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaṃ, ‘pubbe ceva dhammā etarahi ca sabbe te dhammā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passato uppajjati somanassaṃ.
Loại hỷ như vậy được gọi là hỷ liên hệ đến xuất ly.
Yaṃ evarūpaṃ somanassaṃ idaṃ vuccati nekkhammasitaṃ somanassaṃ.
Sáu hỷ này liên hệ đến xuất ly.
Imāni cha nekkhammasitāni somanassāni.
Ở đây, thế nào là sáu ưu liên hệ tại gia?
Tattha katamāni cha gehasitāni domanassāni?
Có ưu khởi lên; hoặc do không nhận được hay thấy sự không nhận được các sắc do mắt nhận thức, khả ái, khả hỷ, khả lạc, khả ý, liên hệ đến thế vật; hoặc do nhớ được những gì không nhận được về trước, đã qua, đã diệt, đã biến hoại. Loại ưu như vậy được gọi là ưu liên hệ tại gia.
Cakkhuviññeyyānaṃ rūpānaṃ ...pe...
Có ưu khởi lên, hoặc do không nhận được hay thấy sự không nhận được các tiếng do tai nhận thức…
sotaviññeyyānaṃ saddānaṃ …
các hương do mũi nhận thức…
ghānaviññeyyānaṃ gandhānaṃ …
các vị do lưỡi nhận thức…
jivhāviññeyyānaṃ rasānaṃ …
các xúc do thân nhận thức…
kāyaviññeyyānaṃ phoṭṭhabbānaṃ …
các pháp do ý nhận thức, khả ái, khả hỷ, khả lạc, khả ý, liên hệ đến thế vật; hoặc do nhớ được những gì không nhận được về trước, đã qua, đã diệt, đã biến hoại.
manoviññeyyānaṃ dhammānaṃ iṭṭhānaṃ kantānaṃ manāpānaṃ manoramānaṃ lokāmisapaṭisaṃyuttānaṃ appaṭilābhaṃ vā appaṭilābhato samanupassato pubbe vā appaṭiladdhapubbaṃ atītaṃ niruddhaṃ vipariṇataṃ samanussarato uppajjati domanassaṃ.
Loại ưu như vậy được gọi là ưu liên hệ đến tại gia.
Yaṃ evarūpaṃ domanassaṃ idaṃ vuccati gehasitaṃ domanassaṃ.
Sáu ưu này liên hệ đến tại gia.
Imāni cha gehasitāni domanassāni.
“Ở đây, thế nào là sáu ưu liên hệ đến xuất ly?
“Tattha katamāni cha nekkhammasitāni domanassāni?
Sau khi biết được các sắc pháp là vô thường, biến hoại, ly tham, biến diệt và nghĩ rằng: ‘Các sắc pháp xưa kia và các sắc pháp hiện tại, tất cả sắc pháp là vô thường, khổ, biến hoại’. Sau khi như thật thấy như vậy với chánh trí tuệ, vị ấy khởi lên ước muốn đối với vô thượng giải thoát, nghĩ rằng:
Rūpānaṃ tveva aniccataṃ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaṃ, ‘pubbe ceva rūpā etarahi ca sabbe te rūpā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya disvā anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpeti:
‘Khi nào ta có thể chứng đạt và an trú trong xứ (ayatana) mà các bậc Thánh đang chứng đạt và an trú?’ Như vậy, do ước muốn đối với các vô thượng giải thoát, ưu khởi lên do duyên ước muốn.
‘kudāssu nāmāhaṃ tadāyatanaṃ upasampajja viharissāmi yadariyā etarahi āyatanaṃ upasampajja viharantī’ti iti anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpayato uppajjati pihapaccayā domanassaṃ.
Loại ưu như vậy được gọi là ưu liên hệ xuất ly.
Yaṃ evarūpaṃ domanassaṃ idaṃ vuccati nekkhammasitaṃ domanassaṃ.
Sau khi biết được các tiếng…
Saddānaṃ tveva ...pe...
các hương…
gandhānaṃ tveva …
các vị…
rasānaṃ tveva …
các xúc…
phoṭṭhabbānaṃ tveva …
các pháp là vô thường, biến hoại, ly dục, biến diệt và nghĩ rằng: ‘Các pháp xưa kia và các pháp hiện tại, tất cả các pháp là vô thường, khổ, biến hoại’. Sau khi sự thật thấy như vậy với chánh trí tuệ, vị ấy khởi lên ước muốn đối với các vô thượng giải thoát, nghĩ rằng:
dhammānaṃ tveva aniccataṃ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaṃ, ‘pubbe ceva dhammā etarahi ca sabbe te dhammā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya disvā anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpeti:
‘Khi nào ta có thể chứng đạt và an trú trong xứ (ayatana) mà các bậc Thánh đang chứng đạt và an trú?’ Như vậy, do ước muốn đối với các vô thượng giải thoát, ưu khởi lên do duyên ước muốn.
‘kudāssu nāmāhaṃ tadāyatanaṃ upasampajja viharissāmi yadariyā etarahi āyatanaṃ upasampajja viharantī’ti iti anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpayato uppajjati pihapaccayā domanassaṃ.
Loại ưu như vậy được gọi là ưu liên hệ xuất ly.
Yaṃ evarūpaṃ domanassaṃ idaṃ vuccati nekkhammasitaṃ domanassaṃ.
Sáu ưu này liên hệ xuất ly.
Imāni cha nekkhammasitāni domanassāni.
Ở đây, thế nào là sáu xả liên hệ tại gia?
Tattha katamā cha gehasitā upekkhā?
Khi một người ngu si, ám độn, phàm phu thấy sắc với con mắt, xả khởi lên của một vô văn phàm phu, không chinh phục được (phiền não), không chinh phục được quả dị thục, không thấy sự nguy hiểm.
Cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjati upekkhā bālassa mūḷhassa puthujjanassa anodhijinassa avipākajinassa anādīnavadassāvino assutavato puthujjanassa.
Loại xả như vậy không vượt khỏi sắc pháp.
Yā evarūpā upekkhā, rūpaṃ sā nātivattati.
Do vậy, đây được gọi là xả liên hệ tại gia.
Tasmā sā upekkhā ‘gehasitā’ti vuccati.
Khi một người ngu si, ám độn, phàm phu nghe tiếng với tai…
Sotena saddaṃ sutvā …
ngửi hương với mũi…
ghānena gandhaṃ ghāyitvā …
nếm vị với lưỡi…
jivhāya rasaṃ sāyitvā …
cảm xúc với thân…
kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā …
nhận thức pháp với ý, xả khởi lên của một vô văn phàm phu, không chinh phục được (phiền não), không chinh phục được quả dị thục, không thấy sự nguy hiểm.
manasā dhammaṃ viññāya uppajjati upekkhā bālassa mūḷhassa puthujjanassa anodhijinassa avipākajinassa anādīnavadassāvino assutavato puthujjanassa.
Loại xả như vậy không vượt khỏi các pháp.
Yā evarūpā upekkhā, dhammaṃ sā nātivattati.
Do vậy, đây được gọi là xả liên hệ tại gia.
Tasmā sā upekkhā ‘gehasitā’ti vuccati.
Sáu xả này liên hệ tại gia.
Imā cha gehasitā upekkhā.
Ở đây, thế nào là sáu xả liên hệ xuất ly?
Tattha katamā cha nekkhammasitā upekkhā?
Sau khi biết sắc pháp là vô thường, biến hoại, ly tham, biến diệt, nghĩ rằng: ‘Các sắc pháp xưa kia và sắc pháp hiện tại, tất cả sắc pháp là vô thường, khổ, biến hoại’. Sau khi như thật thấy như vậy với chánh trí tuệ, xả khởi lên.
Rūpānaṃ tveva aniccataṃ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaṃ, ‘pubbe ceva rūpā etarahi ca sabbe te rūpā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passato uppajjati upekkhā.
Loại xả như vậy không vượt khỏi sắc pháp.
Yā evarūpā upekkhā, rūpaṃ sā ativattati.
Loại xả như vậy được gọi là xả liên hệ xuất ly.
Tasmā sā upekkhā ‘nekkhammasitā’ti vuccati.
Sau khi biết được các tiếng…
Saddānaṃ tveva …
các hương…
gandhānaṃ tveva …
các vị…
rasānaṃ tveva …
các xúc…
phoṭṭhabbānaṃ tveva …
các pháp là vô thường, biến hoại, ly dục, biến diệt, nghĩ rằng: “Các pháp xưa kia và các pháp hiện tại, tất cả các pháp là vô thường, khổ, biến hoại”. Sau khi như thật thấy như vậy với chánh trí tuệ, xả khởi lên.
dhammānaṃ tveva aniccataṃ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaṃ, ‘pubbe ceva dhammā etarahi ca sabbe te dhammā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passato uppajjati upekkhā.
Loại xả như vậy không vượt khỏi các pháp.
Yā evarūpā upekkhā, dhammaṃ sā ativattati.
Loại xả như vậy được gọi là xả liên hệ xuất ly.
Tasmā sā upekkhā ‘nekkhammasitā’ti vuccati.
Sáu xả này liên hệ xuất ly.
Imā cha nekkhammasitā upekkhā.
Khi được nói đến ‘Ba mươi sáu loại hữu tình cần phải biết’, chính do duyên này, được nói đến như vậy.
‘Chattiṃsa sattapadā veditabbā’ti—iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
Khi được nói đến ‘Ở đây, do y cứ cái này, đoạn tận cái này’, do duyên gì, được nói đến như vậy?
‘Tatra idaṃ nissāya idaṃ pajahathā’ti—iti kho panetaṃ vuttaṃ; Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ?
Tại đây, này các Tỷ-kheo, do y cứ do duyên sáu hỷ liên hệ xuất ly, đoạn tận, vượt qua sáu hỷ liên hệ tại gia.
Tatra, bhikkhave, yāni cha nekkhammasitāni somanassāni tāni nissāya tāni āgamma yāni cha gehasitāni somanassāni tāni pajahatha, tāni samatikkamatha.
Như vậy là sự đoạn tận chúng; như vậy là sự vượt qua chúng.
Evametesaṃ pahānaṃ hoti, evametesaṃ samatikkamo hoti.
Tại đây, này các Tỷ-kheo, do y cứ, do duyên sáu ưu liên hệ xuất ly; đoạn tận, vượt qua sáu ưu liên hệ tại gia.
Tatra, bhikkhave, yāni cha nekkhammasitāni domanassāni tāni nissāya tāni āgamma yāni cha gehasitāni domanassāni tāni pajahatha, tāni samatikkamatha.
Như vậy là sự đoạn tận chúng; như vậy là sự vượt qua chúng.
Evametesaṃ pahānaṃ hoti, evametesaṃ samatikkamo hoti.
Tại đây, này các Tỷ-kheo, do y cứ, do duyên sáu xả liên hệ xuất ly, đoạn tận, vượt qua sáu xả liên hệ tại gia.
Tatra, bhikkhave, yā cha nekkhammasitā upekkhā tā nissāya tā āgamma, yā cha gehasitā upekkhā tā pajahatha tā samatikkamatha.
Như vậy là sự đoạn tận chúng, là sự vượt qua chúng.
Evametāsaṃ pahānaṃ hoti, evametāsaṃ samatikkamo hoti.
Tại đây, này các Tỷ-kheo, do y cứ, do duyên sáu hỷ liên hệ xuất ly, đoạn tận, vượt qua sáu ưu liên hệ xuất ly.
Tatra, bhikkhave, yāni cha nekkhammasitāni somanassāni tāni nissāya tāni āgamma yāni cha nekkhammasitāni domanassāni tāni pajahatha, tāni samatikkamatha.
Như vậy là sự đoạn tận chúng, là sự vượt qua chúng.
Evametesaṃ pahānaṃ hoti, evametesaṃ samatikkamo hoti.
Tại đây, này các Tỷ-kheo, do y cứ, do duyên xả liên hệ xuất ly, đoạn tận, vượt qua sáu hỷ liên hệ xuất ly.
Tatra, bhikkhave, yā cha nekkhammasitā upekkhā tā nissāya tā āgamma yāni cha nekkhammasitāni somanassāni tāni pajahatha, tāni samatikkamatha.
Như vậy là sự đoạn tận chúng, là sự vượt qua chúng.
Evametesaṃ pahānaṃ hoti, evametesaṃ samatikkamo hoti.
Này các Tỷ-kheo, có xả đa diện, y cứ đa diện; có xả nhứt diện, y cứ nhứt diện.
Atthi, bhikkhave, upekkhā nānattā nānattasitā, atthi upekkhā ekattā ekattasitā.
Này các Tỷ-kheo, thế nào là xả đa diện, y cứ đa diện?
Katamā ca, bhikkhave, upekkhā nānattā nānattasitā?
Này các Tỷ-kheo, có xả đối với các sắc pháp, có xả đối với các tiếng, có xả đối với các hương, có xả đối với các vị, có xả đối với các xúc.
Atthi, bhikkhave, upekkhā rūpesu, atthi saddesu, atthi gandhesu, atthi rasesu, atthi phoṭṭhabbesu—
Như vậy, này các Tỷ-kheo là xả đa diện, y cứ đa diện.
ayaṃ, bhikkhave, upekkhā nānattā nānattasitā.
Và này các Tỷ-kheo, thế nào là xả nhứt diện, y cứ nhứt diện?
Katamā ca, bhikkhave, upekkhā ekattā ekattasitā?
Có xả y cứ Hư không vô biên xứ, có xả y cứ Thức vô biên xứ, có xả y cứ Vô sở hữu xứ, có xả y cứ Phi tưởng phi phi tưởng xứ.
Atthi, bhikkhave, upekkhā ākāsānañcāyatananissitā, atthi viññāṇañcāyatananissitā, atthi ākiñcaññāyatananissitā, atthi nevasaññānāsaññāyatananissitā—
Như vậy, này các Tỷ-kheo là xả nhứt diện, y cứ nhứt diện.
ayaṃ, bhikkhave, upekkhā ekattā ekattasitā.
Ở đây, này các Tỷ-kheo, do y cứ, do duyên xả nhứt diện, xả y cứ nhứt diện, đoạn tận vượt qua xả đa diện, xả y cứ đa diện.
Tatra, bhikkhave, yāyaṃ upekkhā ekattā ekattasitā taṃ nissāya taṃ āgamma yāyaṃ upekkhā nānattā nānattasitā taṃ pajahatha, taṃ samatikkamatha.
Như vậy là sự đoạn tận (xả) này, như vậy là sự vượt qua (xả) này.
Evametissā pahānaṃ hoti, evametissā samatikkamo hoti.
Này các Tỷ-kheo, do y cứ không tham dục, do duyên không tham dục, đoạn tận, vượt qua xả nhứt diện, xả y cứ nhứt diện ấy.
Atammayataṃ, bhikkhave, nissāya atammayataṃ āgamma yāyaṃ upekkhā ekattā ekattasitā taṃ pajahatha, taṃ samatikkamatha.
Như vậy là sự đoạn tận (xả) này, như vậy là sự vượt qua (xả) này.
Evametissā pahānaṃ hoti, evametissā samatikkamo hoti.
Khi được nói đến: ‘Tại đây do y cứ cái này, đoạn tận cái này’, chính do duyên này, được nói đến như vậy.
‘Tatra idaṃ nissāya idaṃ pajahathā’ti—iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
Khi được nói đến: ‘Có ba niệm xứ mà một bậc Thánh phải thực hành, và có thực hành (niệm xứ) ấy, bậc Thánh mới xứng là bậc Ðạo sư diễn giảng đồ chúng’, do duyên gì, được nói đến như vậy?
‘Tayo satipaṭṭhānā yadariyo sevati, yadariyo sevamāno satthā gaṇamanusāsitumarahatī’ti—iti kho panetaṃ vuttaṃ; kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ?
Ở đây, này các Tỷ-kheo, bậc Ðạo sư thuyết pháp cho các đệ tử, vì lòng từ mẫn, vì lo cho hạnh phúc của họ, vì thương tưởng họ, nói rằng:
Idha, bhikkhave, satthā sāvakānaṃ dhammaṃ deseti anukampako hitesī anukampaṃ upādāya:
‘Ðây là hạnh phúc cho các Ông, đây là an lạc cho các Ông’.
‘idaṃ vo hitāya, idaṃ vo sukhāyā’ti.
Một số đệ tử của bậc Ðạo sư ấy không có khéo nghe, không có lóng tai, không có an trú tâm vào chánh trí, và hành động ngược lại lời dạy của bậc Ðạo sư.
Tassa sāvakā na sussūsanti, na sotaṃ odahanti, na aññā cittaṃ upaṭṭhapenti, vokkamma ca satthusāsanā vattanti.
Tại đây, này các Tỷ-kheo, Như Lai không có hoan hỷ, không có cảm giác hoan hỷ, nhưng sống không có dao động, chánh niệm, tỉnh giác.
Tatra, bhikkhave, tathāgato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanataṃ paṭisaṃvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajāno.
Này các Tỷ-kheo, đây là niệm xứ thứ nhất, một bậc Thánh phải thực hành, và có thực hành niệm xứ ấy, bậc Thánh mới xứng là bậc Ðạo sư diễn giảng đồ chúng.
Idaṃ, bhikkhave, paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ yadariyo sevati, yadariyo sevamāno satthā gaṇamanusāsitumarahati.
Lại nữa, này các Tỷ-kheo, bậc Ðạo sư thuyết pháp cho các đệ tử, vì lòng từ mẫn, vì lo cho hạnh phúc của họ, vì thương tưởng họ, nói rằng:
Puna caparaṃ, bhikkhave, satthā sāvakānaṃ dhammaṃ deseti anukampako hitesī anukampaṃ upādāya:
‘Ðây là hạnh phúc cho các Ông, đây là an lạc cho các Ông’.
‘idaṃ vo hitāya, idaṃ vo sukhāyā’ti.
Một số đệ tử bậc Ðạo sư ấy không có khéo nghe, không có lóng tai, không có an trú tâm vào chánh trí, và hành động ngược lại lời dạy của bậc Ðạo sư.
Tassa ekacce sāvakā na sussūsanti, na sotaṃ odahanti, na aññā cittaṃ upaṭṭhapenti, vokkamma ca satthusāsanā vattanti;
Có một số đệ tử khéo nghe, lóng tai, an trú tâm vào chánh trí, và không hành động ngược lại lời dạy của bậc Ðạo sư.
ekacce sāvakā sussūsanti, sotaṃ odahanti, aññā cittaṃ upaṭṭhapenti, na ca vokkamma satthusāsanā vattanti.
Tại đây, này các Tỷ-kheo, Như Lai không có hoan hỷ, không có cảm giác hoan hỷ, không có không hoan hỷ, không có cảm giác không hoan hỷ; sau khi đoạn bỏ cả hai, hoan hỷ và không hoan hỷ, Như Lai trú xả, chánh niệm, tỉnh giác.
Tatra, bhikkhave, tathāgato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanataṃ paṭisaṃvedeti; na ca attamano hoti, na ca attamanataṃ paṭisaṃvedeti. Anattamanatā ca attamanatā ca—tadubhayaṃ abhinivajjetvā upekkhako viharati sato sampajāno.
Này các Tỷ-kheo, đây là niệm xứ hai, một bậc Thánh phải thực hành, và có thực hành niệm xứ ấy, bậc Thánh mới xứng là bậc Ðạo sư diễn giảng đồ chúng.
Idaṃ vuccati, bhikkhave, dutiyaṃ satipaṭṭhānaṃ yadariyo sevati, yadariyo sevamāno satthā gaṇamanusāsitumarahati.
Lại nữa, này các Tỷ-kheo, có bậc Ðạo Sư thuyết pháp cho các đệ tử, vì lòng từ mẫn, vì lo cho hạnh phúc của họ, vì thương tưởng họ, nói rằng:
Puna caparaṃ, bhikkhave, satthā sāvakānaṃ dhammaṃ deseti anukampako hitesī anukampaṃ upādāya:
‘Ðây là hạnh phúc cho các Ông, đây là an lạc cho các Ông’.
‘idaṃ vo hitāya, idaṃ vo sukhāyā’ti.
Ðệ tử của bậc Ðạo Sư ấy khéo nghe, lóng tai, an trú tâm vào chánh trí và không đi ngược lời dạy của bậc Ðạo Sư.
Tassa sāvakā sussūsanti, sotaṃ odahanti, aññācittaṃ upaṭṭhapenti, na ca vokkamma satthusāsanā vattanti.
Tại đây, này các Tỷ-kheo, Như lai hoan hỷ, và cảm giác hoan hỷ, sống không dao động, chánh niệm, tỉnh giác.
Tatra, bhikkhave, tathāgato attamano ceva hoti, attamanatañca paṭisaṃvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajāno.
Này các Tỷ-kheo, đây là niệm xứ thứ ba, một bậc Thánh phải thực hành, và có thực hành niệm xứ ấy, bậc Thánh mới xứng là bậc Ðạo sư diễn giảng cho đồ chúng.
Idaṃ vuccati, bhikkhave, tatiyaṃ satipaṭṭhānaṃ yadariyo sevati, yadariyo sevamāno satthā gaṇamanusāsitumarahati.
Khi được nói đến: ‘Có ba niệm xứ, một bậc Thánh phải thực hành, và có (thực hành) niệm xứ ấy, bậc Thánh mới xứng đáng là bậc Ðạo sư diễn giảng cho đồ chúng’, chính do duyên này, được nói đến như vậy.
‘Tayo satipaṭṭhānā yadariyo sevati, yadariyo sevamāno satthā gaṇamanusāsitumarahatī’ti—iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
Khi được nói đến: ‘Trong các vị Huấn luyện sư, vị ấy được gọi là vị Vô thượng Ðiều ngự sư, điều phục hạng người đáng được điều phục’, do duyên gì được nói đến như vậy?
‘So vuccati yoggācariyānaṃ anuttaro purisadammasārathī’ti—iti kho panetaṃ vuttaṃ. Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ?
Này các Tỷ-kheo, một con voi được điều phục do một vị điều ngự tượng sư dắt dẫn chỉ chạy về một phương, phương Ðông, phương Tây, phương Bắc hay phương Nam.
Hatthidamakena, bhikkhave, hatthidammo sārito ekaṃyeva disaṃ dhāvati—puratthimaṃ vā pacchimaṃ vā uttaraṃ vā dakkhiṇaṃ vā.
Này các Tỷ-kheo, một con ngựa được điều phục do một vị điều ngự mã sư dắt dẫn chỉ chạy về một phương, phương Ðông, phương Tây, phương Bắc hay phương Nam.
Assadamakena, bhikkhave, assadammo sārito ekaññeva disaṃ dhāvati—puratthimaṃ vā pacchimaṃ vā uttaraṃ vā dakkhiṇaṃ vā.
Này các Tỷ-kheo, một con bò được điều phục do một vị điều ngự sư dắt dẫn chỉ chạy về một phương, phương Ðông, phương Tây, phương Bắc hay phương Nam.
Godamakena, bhikkhave, godammo sārito ekaññeva disaṃ dhāvati—puratthimaṃ vā pacchimaṃ vā uttaraṃ vā dakkhiṇaṃ vā.
Này các Tỷ-kheo, một người được điều phục do Như Lai, bậc A-La-Hán, Chánh Ðẳng Giác dắt dẫn, được chạy cùng khắp cả tám phương.
Tathāgatena hi, bhikkhave, arahatā sammāsambuddhena purisadammo sārito aṭṭha disā vidhāvati.
Có sắc, thấy các sắc pháp; đó là phương thứ nhất.
Rūpī rūpāni passati—ayaṃ ekā disā;
Không có tưởng nội sắc, thấy các ngoại sắc; đó là phương thứ hai.
ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati—ayaṃ dutiyā disā;
Nghĩ đến thanh tịnh, chú tâm trên ấy; đó là phương thứ ba.
subhantveva adhimutto hoti—ayaṃ tatiyā disā;
Vượt qua một cách hoàn toàn các sắc tưởng, diệt trừ đối ngại tưởng, không tác ý sai biệt tưởng; và nghĩ rằng ‘Hư không là vô biên’, chứng đạt và an trú Không vô biên xứ; đó là phương thứ tư.
sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘ananto ākāso’ti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati—ayaṃ catutthī disā;
Vượt qua một cách hoàn toàn Không vô biên xứ, nghĩ rằng: ‘Thức là vô biên’, chứng đạt và an trú Thức vô biên xứ; đó là phương thứ năm.
sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘anantaṃ viññāṇan’ti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati—ayaṃ pañcamī disā;
Vượt qua một cách hoàn toàn Thức vô biên xứ, nghĩ rằng: ‘Không có gì cả’, chứng đạt và an trú Vô sở hữu xứ; đó là phương thứ sáu.
sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati—ayaṃ chaṭṭhī disā;
Vượt qua một cách hoàn toàn Vô sở hữu xứ; chứng đạt và an trú Phi tưởng phi phi tưởng xứ; đó là phương thứ bảy.
sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati—ayaṃ sattamī disā;
Vượt qua một cách hoàn toàn Phi tưởng phi phi tưởng xứ, chứng đạt và an trú Diệt thọ tưởng (định); đó là phương thứ tám.
sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati—ayaṃ aṭṭhamī disā.
Này các Tỷ-kheo, một người đáng được điều phục do Như Lai, bậc A-La-Hán, Chánh Ðẳng Giác dắt dẫn, được chạy cùng khắp tám phương này.
Tathāgatena, bhikkhave, arahatā sammāsambuddhena purisadammo sārito imā aṭṭha disā vidhāvati.
Khi được nói đến: ‘Trong các vị Huấn luyện sư, vị ấy được gọi là Vô thượng Ðiều ngự sư, điều phục hạng người đáng điều phục’, chính do duyên này, được nói đến như vậy.
So vuccati: ‘yoggācariyānaṃ anuttaro purisadammasārathī’ti—iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttan”ti.
Thế Tôn thuyết giảng như vậy. Các vị Tỷ-kheo ấy hoan hỷ tín thọ lời Thế Tôn dạy.
Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti.
Saḷāyatanavibhaṅgasuttaṃ niṭṭhitaṃ sattamaṃ.
Hoà Thượng Thích Minh Châu dịch Việt
